از قدیمی ترین و شاید حتی اولین تولید کننده رسمی پیانو در انگلستان می توان به کمپانی John Broadwood & Sons اشاره کرد.

اولین پیانوهای ساخت این کارخانه که به پیانوهای مربعی (Square-Pianos) معروف بود شهرت جهانی داشته
و کارخانه تولید پیانو Broadwood در طول قرن هجدهم و نوزدهم از بزرگترین و مهمترین سازندگان پیانو در جهان بوده است.
به داستان چگونگی شکل گیری این پیانوها توجه کنید.

در سال ۱۷۱۸ شخصی بنام بورکات شودی در سن شانزده سالگی با خانواده خود از سویس به لندن مهاجرت می کنند،
خانواده شودی از سالها قبل در کار ساخت وسایل چوبی بودند.
بورکات شودی در یک کارگاه ساخت هارپسیکورد مشغول به شاگردی می شود
و پس از مدتی در سال ۱۷۲۸ کارگاه هارپسیکورد سازی خود را راه اندازی می کند.

شاید جالب باشد که بدانید شودی جوان در حالی کمتر از سی سال داشت در سال ۱۷۲۹ یکی از بهترین هارپسیکوردهای موجود در جهان را برای هندل (Handel) می سازد. قرار بر این بوده که هندل این هارپسیکورد را به یکی از خواننده های سوپرانوی ایتالیایی در لندن هدیه دهد.
همچنین موتزارت نیز در سن نه سالگی هنگامی که به لندن می آید از هارپسیکوردهای شودی برای نوازندگی استفاده می کند.
شودی علاوه بر آن برای بسیاری دیگر از موسیقیدانان و درباریان هارپسیکورد ساخت و شهرت بسیاری در این راه کسب کرد.

جان برادوود – متولد سال ۱۷۳۲ ، اسکاتلند – در سال ۱۷۶۱ برای کار و انتخاب راه آینده خود به لندن می آید،
خانواده او نیز در صنعت نجاری فعالیت می کردند و از نجاران معروف در اسکاتلند بودند.

جان برادوود در سال ۱۷۷۱ با دختر کوچک بورکات شودی ازدواج کرد
و پس از مدتی شودی بتدریج اداره کارخانه هارپسیکورد سازی خود را به دست داماد جدید خود یعنی جان سپرد.
شودی در سال ۱۷۷۳ از دنیا رفت.
پس از گذشت چند سال کیفیت ساخت هارپسیکوردها بقدری پیشرفت کرد که جان توانست آنها را به کشورهای روسیه، پرتغال، دانمارک، ایتالیا، فرانسه، هندوستان و حتی آمریکا صادر کند.

آموزشگاه موسیقی

در این میان گونه های مختلف پیانو فورته در انواع و اقسام مختلف در حال ساخت بود
و به دلیل زیبایی، حجم بیشتر صدا و سهولت بیان احساسات هنرمندان آنرا به هارپسیکورد ترجیح می دادند.
اولین سازنده پیانوهایی که چکش دارند سازنده ایتالیایی بنام کریستوفری بود که در اوایل قرن هجدهم سه نوع مختلف ساز شبیه به پیانو با چکش را ساخت.

پس از آنکه پسر باخ بنام جان کریستین در سال ۱۷۶۷ با یکی از این پیانو ها – که البته ساخت آلمان بود – کنسرتی در لندن اجرا کرد،
جان برادوود تصمیم گرفت که وارد صنعت ساخت پیانو شود.

شواهد تاریخی نشان می دهد که تا قبل از سال ۱۷۷۸ کارخانه شودی پیانویی را نساخته است
و تنها مبادرت به کوک کردن، تعمیر و یا حمل دیگر پیانوهای موجود در شهر می کرده است.
اما آنچه مشخص است و در دفاتر این شرکت ثبت شده آن است که تا سال ۱۷۸۰ تعداد شش عدد از پیانو های Broadwood & Sons در لندن به فروش رفته است.

او در سال ۱۷۸۳ تغییراتی در اکشن (Action) پیانو بوجود آورد و از برنج زیر سیم ها و دمپر ها استفاده کرد.
این تغییرات باعث آن شد که پیانو راحت تر نواخته شود و نیز محکم تر باشد.
بطوری که در طول دو سال بعد کمپانی او توانست حدود ۱۴۰ پیانو را بفروش برساند.
این موفقیت او به حدی بود که توماس جفرسن که بعدها سومین رئیس جمهور آمریکا شد
برای مذاکره و تاسیس کارخانه در آمریکا به لندن برای مذاکره با جان برادوود آمد.

از دیگر کارهای متمایز این کارخانه می توان به تغییراتی دیگر که در اکشن و Bridge پیانو ایجاد شد و صدای باس را بهبود بخشید نام برد.
همچنین افزودن تعداد کلید ها و رساندن آنها به شش اکتاو از فعالیت های جان برادوود بود.

پیانو های برادوود آنقدر خوب نواخته می شد و خوب صدا می داد که بزرگان موسیقی چون شوپن، لیست و … و بسیاری از اشراف زادگان در سراسر اروپا از این پیانو ها برای خود استفاده می کردند.
پیانو های رویال برادوود در منازل اغلب ملکه ها و پادشاهان اروپا موجود بود.
برادوود در سال ۱۸۶۶ دست از تولید پیانو های چهارگوش برداشت و تنها به تولید پیانو های دیواری و رویال پرداخت.

جان برادوود در سال ۱۸۱۲ از دنیا رفت و اداره شرکت به دست یکی از پسرانش بنام هنری واگذار شد.

به طور كلي در صداها در موسيقي ايراني به دو قسمت راست کوک و چپ کوک تقسيم مي شوند .
صداي مردها معمولا راست كوك است و صداي زنان چپ كوك .
البته استثنا هم پيدا مي شود مثل صداي مرحوم ايرج بسطامي كه بيشتر چپ کوک بود.
صداهاي راست كوك نسبت به صداهاي چپ كوك بم تر است.
علت نامگذاري چپ كوك و راست كوك مربوط به تار و سه تار است و در ني اتفاقا بر عكس است .

در تار و سه تار نت اول اگر از بمترين نت سيم دوم ( سيم زرد ) شروع كنيم صداي مرد هم از قسمت بم شروع مي شود و در اوج به مشكل بر نمي خورد و مي تواند چند دانگ متوالي را به راحتي بخواند .
ولي اگر يك مرد از سيم سفيد شروع كند وقتي به قسمت اوج برسد معولا صدايش به مشكل بر مي خورد و ديگر اوج مناسبي ندارد .
بحث البته راجع به اصول است وگرنه استثنا هم پيدا مي شود. بنابراين براي صداي زن سيم سفيد اول مناسب است .
به عبارت ديگر هر گامي كه در روي يكي از سيمها نواخته مي شود .
همان را بدون در نظر گرفتن نت آنها فقط از لحاظ مشابهت پرده ها در روي سيم ديگر بنوازيم ، راست كوك و چپ كوك كرده ايم .مثال :

اگر دستگاه شور را بخواهيم از بمترين نت در روي سيم زرد كه معمولا سل كوك مي شود شروع كنيم يعني نت شاهد آن را سل قرار دهيم شور سل به دست مي آيد كه در راست كوك است .
يعني با تطبيق فواصل درجه يك شور مي شود : سل –
درجه دوم : لا كرن –
درجه سوم : سي بمل –
درجه چهارم : دو –
درجه پنجم : ر –
درجه ششم : مي بمل – درجه هفتم : فا

آموزشگاه موسیقی

اگر در روي سيم اول (سفيد) همين فواصل و پرده بندي را رعايت كنيم شور ما چون سيم سفيد نت دو کوک مي شود شور « دو » در چپ کوک است و فواصل آن به ترتيب عبارتند از :
دو – ر كرن – مي بمل – فا – سل – لا بمل – سي بمل .

همينگونه است ساير دستگاهها كه با تطبيق فواصل مي توان از گامهاي مختلف در چپ كوك و راست كوك آنها را نواخت .

در ني به گونه ديگر بايد به موضوع نگريست .
از آنجا كه در ني زيباترين صدا همان صداي بم ني مي باشد و براي شنونده خوش آواز تر است نوازندگان هم ترجيح مي دهند كه نوازندگيشان بيشتر در اين محدوده باشد .
و چون شروع هر دستگاه و آواز درامد است كه بمترين قسمت هر دستگاه و آواز مي باشد .
پس نوازنده ني معمولا طوري فواصل را تطبيق دهد كه درامد در محدوده صداي بم بيفتد .

اما برخلاف تار وسه تار كه عملا همه گامها را به راحتي مي توان نواخت در ني به علت ساختار محدود بايد از گامهايي استفاده شود
كه اولا : بيشترين استفاده را از محدوده صداي بم به همان علت ذكر شده كرد
ثانيا : كمترين تغيير در انگشت گذاريها صورت گيرد تا قدرت مانور بيشتري براي نوازنده وجود داشته باشد .
به همين علتها در ني نوازي گامهايي متداول شده است كه داراي اين خصوصيات است .
اگرچه ساير گامها را هم مي توان تا حدودي نواخت ولي چون احتياج به تغيير صدا و تغيير انگشت گذاريهاي فراوان هست هيچ نوازنده عاقلي اين كار را نمي كند .
و در كارهاي گروه نوازي اگر نوازندگان ديگر در گامهاي غير معمول در ني نوازندگي كنند ني نواز با استفاده از كوكهاي ديگر ني كه بعدا راجع به آن هم توضيحي خواهم داد خود را با آنها هماهنگ مي نمايد.

آموزشگاه آواز

اما وسعت صوتي ني محدود به يك اكتاو و نيم است به عبارت ديگر در محدوده صوتي ني بم ترين صدا نت « دو » است .
يعني صداي ني از سيم سفيد (اول) تار و سه تار شروع مي شود .
كه به همين جهت در صداي بم ني و صداي زير (اوج ) اصولا بايد دستگاهها را از چپ کوک (تار و سه تار ) نواخت .
و براي راست كوك چون محدوده صداي غيث كه از نت سل شروع مي شود با صداي سيم دوم تار وسه تار (سيم سل ) منطبق است از صداي غيث استفاده مي شود .

هر نوع انگشت گذاري راجع به يك دستگاه در صداي بم كه صورت گيرد همان انگشت گذاري را در صداي غيث انجام دهيم راست كوك خواهد شد .
در كتاب شيوه ني نوازي استاد كياني نژاد گامهاي متداول كه در ني نواخته مي شوند آمده است .
اگرچه شيوه نامگذاري گامها توسط ايشان با بعضي از اساتيد ديگر فرق مي كند ولي گامهاي چپ كوك معمولا در تكنوازي رايج است و راست كوكها در گروه نوازي .
مثلا همان گام شور « دو » را اگر بخواهيم در ني بنوازيم دچار آرتروز انگشت خواهيم شد .
و انگشت اول و دوم را از پايين و انگشت شصت را در آخرين سوراخ در صداي بم و زير بايد نيمه گرفت و در صداي غيث هم به همينگونه .
بنابر اين ، اين شور در ني معمول نيست و به جاي آن شور « ر » رايج مي باشد .
كه نتهاي آن : ر- مي كرن – فا – سل – لا – سي بمل – دو – ر مي باشد .

جعفر زنگنه

دستگاه سه گاه یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است. این دستگاه تقریباً در همه کشور های اسلامی متداول است ولی ریشه کاملا ایرانی دارد.
دستگاه سه گاه در میان ترک ها خیلی رایج است و آن ها در خواندن آواز در دستگاه سه گاه مهارت زیادی دارند.
اما فارسی زبانان آن را طور دیگری می خوانند.
آشنایی با دستگاه سه گاه

موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه با نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز به نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی، اصفهان است.
یکی از علت‌های این طبقه‌بندی تفاوت در حالات شنیداری و احساسی متفاوت یا متمایزی است که شنونده با شنیدن هرکدام از این دستگاه‌ها یا آواز‌ها احساس می‌کند.
یکی از دلایل اصلی ایجاد این حالات متفاوت در شنونده، کوک متفاوت در ساز است و عامل اصلی دیگر آن، غالب بودن اجرا و بیان و تاکید یک نت خاص هنگام اجراست.
قبل از بررسی و معرفی دستگاه سه گاه بهتر است با کلمه دستگاه در موسیقی بیشتر آشنا شویم.

در کتاب‌های قدیمی موسیقی ایرانی به کلمات یگاه، دوگاه، سه گاه، چهارگاه و پنجگاه بسیار اشاره شده است.
دستگاه سه گاه نیز همان طور که از نامش پیداست، یکی از نغمه‌های قدیمی ایران است.
بعضی این آواز را مخصوص ترک‌ها می‌دانند، از طرفی دیگر این آواز میان اهالی آذربایجان و قفقاز نیز متداول است.
سه گاه دارای فراز و فرود‌های جالبی است در گوشه‌ای مانند “درآمد” کاملا محکم و قوی و در عین حال ظریف است و در گوشه‌ای مانند “مویه” حزن و اندوه فراوان دارد، گویی که بچه‌ای ناله کرده و ذجه می‌زند؛
در گوشه‌ای مانند “مخالف” هم علاوه بر حزن پنهان دارای صلابت و قدرت است و نوعی التماس توام با وقار در برابر معشوق را نشان می‌دهد.

آموزشگاه موسیقی

دستگاه سه‌گاه، بیشتر برای بیان احساس غم و اندوه توام با امیدواری، مناسب است.
نغمه‌های آوازی موجود در سه‌گاه، بسیار غم انگیز هستند،‌ در آن حد که ناله‌های جانسوز آن به عمق وجود آدمی نفوذ کرده و بنیاد آن را از جا می‌کند.
حال و هوای دستگاه سه گاه راز و نیاز عاشقان دور از هم یا بیچارگی بی‌نوایان را بیان می‌کند.

بعضی از آواز‌های سه گاه علاوه بر حالت حزن و اندوه حالتی حماسی به خود می‌گیرد که شعر‌های این گوشه را معمولاً از اشعار شاهنامه انتخاب می‌کنند (مانند گوشه رجز).

قابل ذکر است که نغمه‌های شاد فراوانی نیز در این دستگاه ساخته و اجرا شده‌اند که می‌توان به آهنگ «گل اومد بهار اومد» ساخته مجید وفادار با شعری از بیژن ترقی اشاره کرد.

باید خاطرنشان کرد که حالت این دستگاه در همه جا ثابت نیست و به‌ویژه در گوشه «مخالف»، حال و هوایی بسیار باشکوه دارد.

برای ساختن گام سه گاه باید درجه پنجم گام شور را ربع پرده کم کنیم، در آن صورت وارد گام سه گاه می‌شویم.
فرض کنید ما در شور در نت “لا” هستیم، اگر درجه پنجم را که نت “می” است تبدیل به “می کرن” کنیم، ملودی ما حالتی پیدا می‌کند که آن را سه گاه می‌نا‌مند.

ویژگی‌های گام سه گاه

سه گاه گامی مستقل دارد که نه به گام بزرگ و کوچک شبیه است و نه با شور و همایون ارتباط دارد.
این گام دارای دانگ‌های نامساوی است.
از آنجا که تناسب فواصل درجات سه گاه با درجات گام چهارگاه تا حدودی مساوی است؛ لذا اغلب گوشه‌های معروف چهار گاه در سه گاه نیز نواخته می‌شوند. مثل گوشه‌های زابل، حصار، مخالف، مغلوب و مویه.
درجات مهم گام سه‌ گاه عبارتند از: درجه یک (تونیک)، درجه سوم (شاهد) و درجه پنجم (نمایان) که درجه سوم مهم‌تر از بقیه درجات است.

گوشه‌های مهم دستگاه سه گاه

درآمد: معمولاً همه دستگاه‌ها با گوشه‌ای به نام درآمد که نشان‌دهنده حالت دستگاه است شروع می‌شوند که نوازنده و خواننده را برای ورود به حال و هوای دستگاه آماده می‌کند. به همین دلیل نام دیگر آن «گشایش» است. نت شاهد درآمد همان درجه اول گام است.

زابل: گوشه زابل بر درجه سوم گام تاکید دارد. به عبارت دیگر نت شاهد آن درجه سوم است. از گوشه زابل این دستگاه به راحتی می‌توان به آواز افشاری و گوشه شهناز شور رسید.

مویه: گوشه مویه بر درجه پنجم گام تاکید می‌کند و حالتی مانند شور دارد.

مخالف: گوشه مخالف،‌ بر درجه ششم گام تاکید دارد و حالت آن با دیگر گوشه‌های سه‌گاه متفاوت است. می‌توان از این گوشه برای مرکب خوانی به اصفهان نیز استفاده کرد.

دستگاه ماهور به علت زیاد بودن تعداد گوشه‌های آن یکی از گسترده‌ترین دستگاه‌ها است که حدودا شامل ۵۰ گوشه می‌شود.
به همین دلیل این دستگاه در هر سه بخش صدایی بم، میانی و زیر می‌تواند اجرا شود.
همچنین به دلیل تنوع تعداد گوشه‌ها با این دستگاه می‌توان به دستگاه‌های دیگر وارد شد و باز به ماهور بازگشت.
دستگاه ماهور به دلیل ملودی روان و شادش در جشن‌ها و اعیاد نواخته می‌شود.

با شنیدن گوشه‌های این دستگاه ابهت و شوکت به شنونده القا می‌شود.
همچنین حس شجاعت و دلیری دارد.
حس و حال این دستگاه به قطعات موسیقی فرنگی نزدیک است و در قشر جوان طرفداران زیادی دارد.
در مجموع می‌توان گفت دستگاه ماهور شاد و پرانرژی است و برای ساخت مارش‌های پرشور و هیجان بسیار مناسب است و به نوعی به انسان حس شروع و حرکت می‌دهد.

گام ماهور دقیقا همانند گام ماژور غربی است.
به عنوان مثال سرکلید ماهور دو همانند دو ماژور می‌باشد.

آموزشگاه موسیقی

ویژگی‌های گام ماهور

درجات گام ماهور با گام ماژور یکسان است.
گام ماهور دارای دانگ‌های مساوی است:
دانگ اول: پرده – پرده – نیم پرده
دانگ دوم: پرده – پرده – نیم پرده

گوشه‌های مهم دستگاه ماهور

درآمد: نت شاهد درجه اول است.

گشایش: نت شاهد درجه دوم ماهور است.

حصار: نت شاهد درجه چهارم ماهور است.

فیلی: نت شاهد درجه پنجم ماهور است.

خاوران: نت شاهد درجه ششم ماهور است. گوشه خاوران اغلب با یک کرشمه شروع می‌شود.

شکسته: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می‌توان وارد دستگاه شور شد. وارد شوری می‌شویم که نسبت به ماهور در درجه دوم قرار دارد؛ مثلا اگر ماهور “دو” می‌زنیم وارد شور “ر” می‌شویم (دو، ر)

دلکش: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می‌توان وارد دستگاه شور شد. در این گوشه درجه ۶ ربع پرده و درجه ۷ نیم پرده کاهش پیدا می‌کند.

راک: نت شاهد درجه اول است. به واسطه‌ی این گوشه می‌توان با همان نت شاهد وارد اصفهان شد. مثلا اگر ماهور “دو” می‌زنیم وارد اصفهان “دو” می‌شویم.

عراق: نت شاهد درجه اول است، ولی در اکتاو بالا. تفاوتی که با درآمد دارد این است که گاهی اوقات در عراق درجه هفتم نیم پرده کم می‌شود.